Chế độ ăn và chế độ vận động là hai yếu tố quan trọng trong việc điều trị béo phì ở trẻ. Các chuyên gia cho biết: “Chế độ ăn cho trẻ béo phì cần được cân chỉnh phù hợp theo nhu cầu dinh dưỡng và năng lượng trong từng giai đoạn điều trị bệnh và đảm bảo đáp ứng các nhu cầu của cơ thể để trẻ phát triển khỏe mạnh.”
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Nguyễn Anh Duy Tùng – Trung tâm Thông tin Y khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.
Mối liên hệ giữa thực phẩm và bệnh béo phì ở trẻ em
Béo phì là tình trạng cơ thể tích tụ chất béo quá mức. Trẻ bị béo phì có nguy cơ đối mặt với nhiều vấn đề sức khỏe như cao huyết áp, hen suyễn, bệnh tiểu đường tuýp 2 hay các vấn đề tim mạch. Hơn nữa, trẻ còn gặp phải các vấn đề về tâm lý, bị bạn bè trêu chọc về ngoại hình. Béo phì ở bé gái còn làm tăng nguy cơ dậy thì sớm.
Trong 3 thập kỷ qua, số lượng trẻ bị thừa cân tăng gấp đôi và số lượng trẻ béo phì đã tăng gấp ba. Điều này xảy ra chủ yếu do thói quen ăn uống kém, ăn không đủ chất xơ, rau xanh, trái cây và ăn quá nhiều thức ăn nhẹ chứa nhiều calo. (1)
Theo chia sẻ của ThS.BS Nguyễn Anh Duy Tùng, 80% hiệu quả giảm cân của trẻ phụ thuộc vào chế độ ăn uống. Vì vậy, cách tốt nhất để ngăn chặn tình trạng thừa cân, béo phì ở trẻ là thực hiện chế độ vận động và dinh dưỡng cân bằng, phù hợp lứa tuổi.
Tuy nhiên, thói quen ăn uống của trẻ có thể bị ảnh hưởng từ gia đình, người thân, bạn bè, trường học hay qua các tiếp thị truyền thông. Do đó, trẻ không chỉ cần được thực hiện chế độ dinh dưỡng khoa học mà còn còn được giáo dục kiến thức về dinh dưỡng, mức độ nguy hiểm của việc ăn mất kiểm soát, thừa cân, béo phì, từ đó, lựa chọn thực phẩm phù hợp.
Các chất dinh dưỡng có thể gây ra bệnh béo phì ở trẻ
Theo nghiên cứu, lượng calo cung cấp cho cơ thể mỗi ngày qua các sản phẩm ngũ cốc chiếm tỷ lệ cao nhất, 31%. Lượng calo cung cấp cho cơ thể qua các loại thực phẩm khác với giá trị dinh dưỡng thấp hơn, 22%. Thức ăn nhẹ cung cấp cho cơ thể 27% tổng lượng calo. Bên cạnh đó, mức độ tiêu thụ calo của cơ thể như sau:
- Vào buổi sáng: Cơ thể trẻ sẽ tiêu thụ 18% tổng lượng calo.
- Vào buổi trưa: Cơ thể trẻ sẽ tiêu thụ 24% tổng lượng calo.
- Vào buổi tối: Cơ thể trẻ sẽ tiêu thụ 31% tổng lượng calo.
Một nghiên cứu khác đã chỉ ra rằng, hơn 41% lượng calo ở trẻ trên 4 tuổi tại Canada được bổ sung qua các thức ăn nhẹ và các thực phẩm không lành mạnh như khoai tây chiên, socola, nước ngọt, nước trái cây, siro, thực phẩm có chứa chất bảo quản, nhiều chất béo và dầu.
Những quan niệm sai lầm về béo phì ở trẻ
Tại Việt Nam, nhiều gia đình có quan điểm: “Trẻ mũm mĩm mới đáng yêu, trẻ béo tốt mới khỏe mạnh”. Do đó, nhiều phụ huynh không cảm thấy lo lắng khi cân nặng của trẻ vượt quá mức tiêu chuẩn hay không nghĩ rằng trẻ đã trở thành đối tượng có nguy cơ bị thừa cân béo phì cao. Phần lớn trẻ bị béo phì đều mắc phải các quan niệm sai lầm về chế độ dinh dưỡng, điển hình như:
1. Chế độ ăn nhiều thịt ít rau
Thay vì cho trẻ ăn cân bằng, nhiều bố mẹ cho trẻ ăn quá nhiều đạm động vật hơn đạm thực vật, cho trẻ ăn nhiều thịt nhưng lại ít rau xanh, củ quả hay các loại đậu. Đây là tiền đề cho tình trạng thừa cân béo phì ở trẻ về sau.
2. Chiều theo sở thích ăn uống của trẻ
Trẻ em rất dễ bị hấp dẫn bởi các món ăn đường phố, thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn, không lành mạnh như gà rán, xúc xích, khoai tây chiên, snacks, bánh kẹo, thức uống có ga,… Đây đều là những thực phẩm có hàm lượng chất béo và đường cao. Tuy nhiên, vì không muốn để con buồn, quấy khóc, nhiều phụ huynh nuông chiều theo sở thích ăn uống của trẻ. Điều này khiến trẻ tiến gần hơn với căn bệnh béo phì.
3. Mong muốn trẻ tăng cân
Theo khảo sát của Viện Nghiên cứu Y Xã hội học (ISMS) vào năm 2013, có đến 30% trường hợp mẹ không biết con thừa cân, 15% trường hợp mẹ vẫn muốn trẻ tăng cân mặc dù trẻ đã bị béo phì. Nhiều mẹ cho rằng trẻ nên ăn nhiều, béo tốt để dự phòng năng lượng, dưỡng chất cho các lúc ốm đau. Vì vậy, trẻ bị ép ăn quá mức hoặc ăn uống thả ga, ăn cả những thực phẩm không tốt cho sức khỏe.
Chế độ ăn cho trẻ béo phì muốn giảm cân
Chế độ ăn cho trẻ béo phì muốn giảm cân cần cung cấp đủ 4 nhóm chất cần thiết đối với sự phát triển của cơ thể gồm chất đạm, chất béo, chất bột đường, vitamin và khoáng chất. Đồng thời, chế độ ăn của trẻ cần đáp ứng nhu cầu năng lượng cho các hoạt động và tăng trưởng của cơ thể, phù hợp với chế độ vận động hàng ngày. Cụ thể:
- Sử dụng thực phẩm giàu protein như thịt ít mỡ, tôm, cua, cá, sữa đậu nành, phomai, trứng, sữa bột tách bơ, đậu đỗ để bổ sung chất đạm cho trẻ. Hàm lượng protein cần bổ sung cho trẻ mỗi ngày:
- Trẻ từ 1 – 3 tuổi: cần 19 – 25g/ngày.
- Trẻ từ 4 – 8 tuổi: cần 25 – 40g/ngày.
- Trẻ từ 9 – 13 tuổi: ít nhất 40g/ngày.
- Cho trẻ sử dụng các thực phẩm chứa glucid có nhiều chất xơ như bánh mì đen, ngũ cốc nguyên hạt,…
- Bổ sung chất béo lành mạnh cho trẻ thông qua các thực phẩm chứa chất béo không no, giàu omega-3 như cá hồi, các loại cá béo, dầu oliu,… Điều này không chỉ giúp cung cấp năng lượng cho cơ thể mà còn giúp não bộ phát triển, tăng khả năng hấp thụ vitamin, giảm cân nặng.
- Tăng hàm lượng chất xơ, rau xanh và trái cây trong các bữa ăn hàng ngày nhằm bổ sung vitamin và khoáng chất cho trẻ.
- Tránh cho trẻ ăn thực phẩm quá nhiều gia vị, cân chỉnh lượng muối trong bữa ăn hàng ngày, dưới 5g/ngày. Đặc biệt, nếu trẻ hoặc gia đình có tiền sử tăng huyết áp, chỉ nên dùng 2 – 4g/ngày.
- Đa dạng hóa món ăn mỗi ngày, thay đổi cách chế biến nhằm kích thích vị giác của trẻ. Bố mẹ nên ưu tiên chế biến thực phẩm ở dạng hấp, luộc, ăn thức ăn thanh đạm, ít cholesterol.
- Trẻ béo phì vẫn nên duy trì chế độ ăn điều độ, đủ 5 bữa/ngày, ăn đúng bữa, ăn chậm nhai kỹ. Lưu ý, bữa ăn cuối trong ngày của trẻ nên cách giờ đi ngủ ít nhất 2 tiếng.
Ngoài ra, bố mẹ cần hạn chế cho trẻ ăn các thực phẩm nhiều chất béo, cholesterol, thức ăn nhiều năng lượng, nhiều đường, thức uống có chất kích thích như trà sữa, trà, cà phê, thịt mỡ, bơ, nội tạng động vật, đồ chiên rán, bánh kẹo, mứt, chè, kem, nước ngọt, chocolate,…
Thực đơn giảm cân cho trẻ béo phì
Việc xây dựng thực đơn giảm cân cho trẻ béo phì cần đảm bảo 4 nguyên tắc sau: giảm lượng calo trong khẩu phần ăn, chia nhỏ bữa ăn, tăng protein và chất xơ, giảm tinh bột và đường. Mẹ có thể tham khảo thực đơn giảm cân cho trẻ béo phì theo Viện dinh dưỡng Quốc gia như sau (chưa bao gồm sữa):
Ngày 1:
- Sáng: 1 chiếc bánh mì pate + 100g bưởi tươi
- Trưa: 50g trứng chiên + 1 chén canh bí xanh + ½ chén cơm
- Tối: 100g bông cải xanh xào thịt + ½ chén cơm
Ngày 2:
- Sáng: 50g chả lụa + 100g bánh ướt + 1 trái táo xanh
- Trưa: 50g tôm tươi nấu bí xanh + ½ chén cơm
- Tối: 50g thịt luộc + 100g bún + 2 trái táo xanh
Ngày 3:
- Sáng: 1 tô bánh canh + 1 ly nước cam
- Trưa: 50g thịt băm xào + 30g dưa chuột + ½ chén cơm
- Tối: 1 chén canh bầu nấu tôm khô + ½ chén cơm
Ngày 4:
- Sáng: 100g xôi đỗ + 1 trái cam
- Trưa: 50g trứng sốt cà chua + ½ chén cơm + 1 miếng dưa hấu
- Tối: 100g tôm luộc + 100g miến xào + 1 chén canh khổ qua
Ngày 5:
- Sáng: 30g thịt heo chà bông + 1 gói cháo ăn liền
- Trưa: 50g ức gà + 20g rau bina xào + ½ chén cơm + 3 trái mận
- Tối: 50g thịt heo nấu bông cải + 100g bún tàu
Ngày 6:
- Sáng: 50g bún riêu cua + táo xanh
- Trưa: 70g cá lóc nấu canh chua + ½ chén cơm + 3 miếng ổi
- Tối: 50g thịt heo nấu củ cải trắng + ½ chén cơm
Ngày 7:
- Sáng: 1 chiếc bánh gì + 3 quả dâu tây
- Trưa: 100g nấm xào tương + ½ chén cơm + 200ml nước ép dứa
- Tối: 1 chén canh cua mồng tơi + 50g thịt luộc + ½ chén cơm
>>>Xem thêm: Nguyên nhân và triệu chứng béo phì ở trẻ mầm non
Chế độ vận động cho trẻ béo phì
Chế độ vận động phù hợp là một phần không thể thiếu trong quá trình giảm cân của trẻ béo phì. Bố mẹ nên khuyến khích, tạo điều kiện cho trẻ vận động nhiều hơn để tiêu thụ hết năng lượng dư thừa trong cơ thể. Trẻ nên vận động ít nhất 1 giờ/ngày, đồng thời, giới hạn thời gian sử dụng các thiết bị điện tử như tivi, máy tính, điện thoại,… không quá 2 giờ/ngày (không tính thời gian ở sử dụng ở trường học). (2)
Bên cạnh việc tham gia các bộ môn thể thao như bóng đá, bóng rổ,… tại trường, bố mẹ có thể tập cho con làm các việc vặt tại nhà như tưới cây, quét nhà, lau nhà. Bố mẹ cũng nên dành nhiều thời gian cho trẻ, đưa trẻ đi chơi, đi công viên nhằm giúp trẻ được vận động nhiều hơn, tránh xa các thiết bị điện tử. Ngoài ra, trẻ cần cân chỉnh thời gian giấc ngủ phù hợp, đảm bảo ngủ đủ giấc, ngủ sâu giấc.
Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc và những vấn đề sức khỏe khác của trẻ, bạn có thể liên hệ khoa Nhi, bệnh viện đa khoa Tâm Anh theo địa chỉ:
Chế độ ăn cho trẻ béo phì muốn giảm cân cần được xây dựng, điều chỉnh từ từ, hợp lý nhằm đạt được hiệu quả tối ưu nhất. Quá trình giảm cân cho trẻ béo phì không phải chuyện “ngày một ngày hai” mà nó đòi hỏi sự kiên trì, quyết tâm cao. Vì vậy, bố mẹ nên thường xuyên động viên, đồng hành cùng trẻ.
